Na svega 28 km od Leskovca, ušuškani između Lebana i planine Radan, ponosno stoje ostaci čuvenog Caričinog grada, koji je podigao poslednji rimski i prvi vizantijski car Justinijan Prvi, isti onaj koji je svetu u nasleđe ostavio legendarnu Aja Sofiju u Istanbulu.
Na ušću dveju reka ispod planine postoji grad, od davnina, koji je napušten a ostao arhitektonski isti kakav je bio kada je napušten. Planina je Radan, a grad je Justinijana prima, u narodu poznatiji kao Caričin grad.
[adsenseyu1]
Reke se danas zovu Svinjaričina reka (po obližnjem selu Svinjarica) i Caričina (Štulačka) reka. Danas su te reke manje-više seoski potoci koji u letnjim danima i presuše. Verovatno su u rimsko doba imale više vode.
Prema nekim podacima, rimski car Justinijan je rođen u selu kod tog ušća. To bi po tim istim tumačenjima mogao biti i razlog zbog čega je grad tu podignut. U znak zahvalnosti kraju u kome je rođen.
Za početak je potrebno reći da je Caričin grad jedno od retkih ako ne i jedino urbano nalazište iz rimskog/vizantijskog perioda koje je ostalo onakvo kakvo je bilo kada je bilo naseljeno. Naime, po odlasku stanovnika iz 6. veka u gradu nije bilo stanovnka koji su se naselili, pa tako nije bilo gradnje na temeljima nekadašnjih građevina. Urbanistička rešenja i temelji zgrada ostali su isti i na mestima gde su ih originalni graditelji ostavili. Rimski grad, kakav je bio. To je Caričin grad.
Prilazeći gradu iz sela Prekopčelica na brdu se vidi impresivan grad, razmere onoga što se može videti na samoj lokaciji. Ulazite kroz jednu od kapija, ali prvo prolazite kao i stanovnici i posetioci u šestom veku kroz terme.
Vi kroz ostatke, a oni kroz pravo kupatilo sa kompletnim protokolom. Pretpostavlja se zbog zaštite od potencijalnih zaraza. Ostaci bolnice su takođe u blizini.
https://youtu.be/gsphkU1y3Gs
Od ulaska u grad (kod pomenutih termi) do samog vrha ima oko 30 metara nadmorske visine. Jedan ozbiljan i dug uspon.
Grad je bio okružen bedemima, a pored spoljnih utvrđenja otkriveni su i unutrašnji bedemi koji grad dele na tri dela: Gornji, Srednji i Donji. Na najuzvišenijem mestu u gradu sagrađen je Akropolj – sedište crkvene uprave, okružen snažnim bedemima, u središnjem delu ističe se centralni kružni trg gde se odvijao javni život grada.
[adsenseyu1]
Kroz sam grad sprovedena je i još je moguće videti je – kanalizaciona i vodovodna mreža.
Gradske ulice su popločane pravougaonim krečnjačkim pločama, a bile su uokvirene pokrivenim tremovima sa stubovima na kojima se oslanjaju lukovi arkada. Među ostacima kuća koje je lako prepoznati mogu se videti opeke i cevi koje su korišćene u gradnji. Na mnogima od njih još su vidlji znaci proizvođaća, odnosno majstora čija je radionica bila zadužena za izradu.
Na Akropolju se nalazi kompleks episkopske palate (imala je podno grejanje koje se zagrevalo toplim vazduhom), velika katedralna crkva sa tri apside, atrijumom i krstionicom, koji spada u red najmonumentalnijih spomenika vizantijske arhitekture na Balkanskom poluostrvu.
U stambenom delu grada, blizu trga – foruma, otkopana je trobrodna bazilika sa kriptom, pronađeni su fragmenti podnog mozaika i fresaka. Očekuje se da će svi otkriveni delovi mozaika biti ponovo sastavljeni u izloženi publici.
Iako još nije pronađen dokaz (tabla sa nazivom) da se radi o gradu Justinijana prima, arheolozi smatraju da to nije sporno zbog toga što spomenici crkvene i svetovne arhitekture po svojoj urbanističkoj postavci, po skupocenim mozaičkim podovima i raznovrsnoj dekorativnoj plastici u potpunosti odgovaraju opisima hroničara i putopisaca iz vremena kada je grad bio u punom sjaju.
Glavni izvor vode je bio sa obližnje Radan planine na kojoj još postoje ostaci akvadukta kojim je voda transportovana do grada. Saša Dajević iz Planinarsko-biciklističkog kluba Zmaj sa Radana kaže da na planini prema istraživanjima nemačkih arheologa postoje dobro očuvani ostaci oko 24 kilometra akvadukta koji je zaštićen zemljom i vidljiv je samo na jednom mestu.
Drugi izvor je veštačko jezero, mesto susreta dve pomenute reke. Grad je imao i rezervoar za sakupljanje kišnice. Tamo i danas ima vode (i ribe).
Kada dođete do vrha nekadašnjeg grada, shvatite zbog čega je izabrana ta lokacija. Neverovatan pogled na okolne planine i brda daje vam da se nalazite na lokaciji sa koje su rimski carevi posmatrali okolinu.
Za one koji putuju sopstvenim prevozom to je relativno lako. Princip „kartu čitaj i seljaka pitaj“ može pomoći. Internet i zvanična uputstva nisu baš najpreciznija pa tako, grubi podatak da se Caričin grad nalazi 30 kilometara od Leskovca ili 8 od Lebana nije baš ozbiljan putokaz.
Od Leskovca krenete za Lebane (oko 30 kilometara) a odatle za selo Prekopčelica (7 kilometara), po izlasku iz sela videćete prvo Vizitorski centar Teodora. To je pansion sa 18 kreveta (8 soba), konferencijskom salom i restoranom kojim upravlja Turistička organizacija Lebane. Posle toga se odmah posle mostića dolazi do samog nalazišta.
Do Caričinog grada može se doći i sa druge strane, putem iz Bojnika (oko 9 kilometara) preko sela Sekicol. Put nije skroz izgrađen, postoji oko kilometar makadama.
Ukoliko ste pešak, planinar, ili biciklista u Caričin grad možete doći i preko planine Radan. U klubu Zmaj sa planine Radan kažu da je oko 250 kilometara staza na planini, do Caričinog grada i na drugu stranu prema Prolom banji i Đavoljoj varoši i Sijarinskoj banji obeleženo i da se uz njihove vodiče može proći celim tim krajem.
U Turističkoj organizaciji Lebane kažu da ako ne dolazite svojim kolima ili organizovano sa planinarima da ostaje da autobusom dođete u Lebane i i nazovete njih, a oni će vas dalje uputiti na lokalne prevoznike i smeštaj ukoliko vam je potrebno.
Boris Drenča (B92)
