Preteča Kraljevine Jugoslavije, Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca (SHS) se od samog početka našla u vrtlogu. Najpre je morala da učvrsti međunarodni status i odbrani granice koje su osporavale sve susedne zemlje, osim Grčke.
Na unutrašnjem planu, Vidovdanski ustav iz 1921., kojim je ustanovljena unitarna država, usvojen je nekvalifikovanom većinom zbog bojkota hrvatskih predstavnika, što je bio izvor stalnih kriza sve do raspada zemlje 1941.
[adsenseyu1]
Istovremeno, Ljubodrag Dimić, član Srpske Akademije nauka i umetnosti, kaže za Radio Slobodnu Evropu da je u tom haosu jedino centralizovana država mogla da drži granice i omogući funkcionisanje, jer je reč o razdrobljenom prostoru.
U Srbiji su na kritike da dominira zajedničkom državom – polazeći od njene pobedničke uloge u ratu, ogromnih žrtava (oko četvrtine stanovništva) – navodili da je bila ekonomski devastirana te da se, po rečima Dimića, 70 posto kapitala nalazilo u Zagrebu.
Ključnim su se, ipak, pokazale razlike u veri, istoriji i tradiciji, pa i jezičke. Doduše, autori, poput američkog Endrjua Vohtela (Andrew Wachtel), smatraju da su razlike unutar italijanskih ili nemačkih dijalekata u vreme ujedinjenja 1871., bile veće nego među Južnim Slovenima.
Stoga antropolog iz Ljubljane Božidar Jezernik ističe za RSE da je od samog početka trebalo stvarati Jugoslovene, po ugledu na izjavu Masima d’Azelja (Massimo d’Azeglio) na prvom zasedanju italijanskog parlamenta: „Stvorili smo Italiju, sad još treba stvoriti Italijane“.
Međutim, Beograd je izbegao jugoslovensko ime na početku – pre svega premijer Nikola Pašić – da bi se prikrio unitaristički karakter države, a ni hrvatske i slovenačke elite nisu želele da ga prihvate. Umesto toga, potenciralo se da su Srbi, Hrvati i Slovenci „troimeni narod“, „tri plemena istog naroda“ ili „detelina sa tri lista“.
Naime, mnogi smatraju da ujedinjenje Južnih Slovena kasni za 50 godina, odnosno da su se već konstituisali kao nacije, čije postojanje je onemogućavalo projekat u kome bi unutar jugoslovenske države nastali Jugosloveni, po uzoru na pretvaranje Italijana i Nemaca u posebne nacije, ili „melting pota“ u SAD.
Kako je hrvatski političar Ante Trumbić rekao prestolonasledniku Aleksandru: „Vaše visočanstvo, Jugoslavija je ogrtač, a nacija košulja“.
Uvođenje diktature kralja Aleksandra 1929. i promena imena države u Jugoslavija, bio je zakasneli pokušaj da se formalizuje iluzija koja je bila u raskoraku sa interesima naroda na tom prostoru.
Naravno, ostali narodi nisu bili priznati. Tako je geograf Jovan Cvijić nazivao Makedonce „Južnim Srbima“. U Makedoniji i na Kosovu je bilo skoncetrisano tri četvrtine jugoslovenske žandarmerije, što su vlasti pravdale učestalim pobunama. Pri tome, više od milion stanovnika nisu bili Južni Sloveni (Mađari, Albanci, Nemci).
Razlike u interesima su produbljivane i zbog oprečnih političkih kultura. Za razliku od Hrvata, koji su imali iskustvo u nagodbenjačkoj politici u ugarskom Saboru, kod srpske političke elite, koja je bunama i ratovima stvarala državu, i dalje je provejavao radikalsko-hajdučki mentalitet. To potvrđuje ubistvo Stjepana Radića i još nekolicine hrvatskih poslanika u Skupštini 1928.
Ubistvo kralja Aleksandra 1934. i uspon Hitlera u Nemačkoj samo su ubrzali raspad Jugoslavije, koja je okupirana 1941. godine.
(RSE)
