„Naša vojska sa Crvenom armijom oslobodila Beograd. Produžuju se operacije za Zemun. Objavite to vojsci i narodu i proslavite. Žarko“, komandant 37. NOU divizije Žako Vidović napisao je svojoj četvrtoj i petoj brigadi.
Naime, jedinice Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije pod komandom generala Peka Dapčevića i Crvene armije ali i pod komandom generala Vladimira Ivanoviča Ždanova oslobodile su u Drugom svetskom ratu Beograd.
[adsenseyu1]
Peko Dapčević i Vladimir Ždanov komandovali su jugoslovenskom i sovjetskom vojskom, a odbranu je organizovala nemačka armijska grupa „Srbija“ kojom je komandovao general Gustav Felber.
Ova operacija oslobađanja Beograda trajala je od 12. do 20. oktobra 1944. godine i predstavljala je deo opsežnog operativnog plana Trećeg ukrajinskog fronta Crvene armije i Prve armijske grupe NOVJ.
Tokom te operacije poginulo je više od 3.000 boraca, a oko 4.000 je bilo ranjeno. Živote je dalo i oko 1.000 Crvenoarmejaca. Tokom akcije oslobađanja Beograda poginulo je i oko 28.000 nemačkih vojnika.
Nacisti su tokom povlačenja spalili Stari dvor, Ruski dom, Sanatorijum dr Živkovića, zgradu Novinarsko-izdavačkog preduzeća „Vreme“, zgradu Novog univerziteta, Kolarčev narodni univerzitet. Takođe su spalili i Prvu mušku gimnaziju, Drugu žensku gimnaziju, zgradu Javne berze grada i mnoge druge javne i privatne objekte.
Za osam dana borbi, u „Beogradskoj operaciji“ učestvovalo je 80.000 boraca na strani jugoslovenskih jedinica i Crvene armije, dok je grad pokušalo da zadrži 55.000 nemačkih vojnika.
Tog 20. oktobra 1944. godine na palati „Albanija“ zavijorila se zastava Jugoslavije, a Beograd je oslobođen nakon četiri godine okupacije.
„Naša vojska sa Crvenom armijom oslobodila je Beograd. Produžuju se operacije za Zemun. Objavite to vojsci i narodu i proslavite. Žarko“, komandant 37. NOU divizije Žako Vidović napisao je svojoj četvrtoj i petoj brigadi.
[adsenseyu1]
Načelnik štaba nemačke grupe „F“, komandant Jugoistoka, general potpukovnik Vinter napisao je u hitnoj depeši pod brojem 11076, na dan 20. oktobra:
„Noću 19/20.10. napušten je beogradski mostobran, sem nekih 800 ljudi, koji treba da se prebace naredne noći, kako bi se spasli ostaci onih jedinica koje su nedeljama usporavale napad Drugog ruskog korpusa i Prve mehanizovane brigade. Treba računati sa nastavljanjem neprijateljske ofanzive od Beograda prema zapadu, u sadejstvu sa ruskim snagama koje napreduju severno preko Tise“.
U „Zborniku dokumenata i podataka o NOR-u jugoslovenskih naroda“, kapitalnom izdanju od 15 tomova Vojnoistorijskog instituta JNA, koji je prikupljan i objavljivan od 1949. do 1986. godine, nalaze se na hiljade i hiljade dokumenata, a oslobođenju Beograda posvećene su stotine depeša, kako komandanata partizanskih jedinica tako i nemačke komande.
Jedan takav izveštaj napisao je i komandant Prve proleterske brigade, u to vreme potpukovnik, Koča Popović (1908–1992), nadrealistički pesnika koji se pridružio partizanima na samom početku ustanka i predvodio jednu od najpoznatijih jedinica Titove vojske.
Reč je o, na mašini pisanom izveštaju koji je 31. oktobra 1944. podneo Štabu Prve proleterske divizije, a koji se čuva u arhivi Vojnoistoriskog instituta pod registarskim brojem 20/2, k. 713.
U njemu je navedeno koji je zadatak ali i postupak u operaciji oslobođenja Beograda, tačnije o akcijama od 1. do 31. oktobra 1944. godine.
Tako se navodi da su 13. oktobra „naše jedinice doživjele najsrećniji dan u ovome ratu – spajanje sa jedinicama Crvene armije na sektoru Sopot – Ralja. Nakon spajanja naših jedinica sa trupama Crvene armije dobili smo usmeno naređenje od Štaba divizije da hitno prikupimo sve svoje jedinice i izvršimo pokret na Ripanj, naslanjajući se čvrsto na lijevo krilo trupa Crvene armije“.
Tog dana zauzete su železnička stanica Ralja, a neprijatelju su nanete gubici u „ljudstvu i materijalu“.
„Istoga dana u 22 časa, prema naređenju Štaba dizivije, sa brigadom smo izvršili pokret uporedo sa trupama Crvene armije na pravcu Beograda i izbili sa svim jedinicama pred sovjetskim trupama na liniju Banjica. Istoga dana, prema naređenju tog štaba, uputili smo naš VI bataljon u sastav trupa Crvene armije koji se imao ukrcati u njihovu motorizaciju, no ovo ukrcavanje zbog same vojničke situacije nije došlo do izražaja“.
U ovom izveštaju navedeno je i da je do 20 oktobra u 8 sati ujutru slomljen i poslednji otpor neprijatelja u Beogradu.
„Na liniji Terazije, „Albanija”, Narodno pozorište, Knežev spomenik, Kraljev trg, Kapetan Mišina naišli smo na vrlo jak neprijateljski otpor, gdje je bilo onemogućeno naše dalje prodiranje…. Na ovom sektoru naše brigade posljednjih dana imali smo vrlo malo pojačanje od sovjetskih jedinica u motorizaciji i pješadiji, te smo skoro puna tri dana na ovom sektoru izdržali najoštrije borbe koje je do tada vodila naša brigada“.
Dalje piše i da je u operacijama na tom njihovom sektoru na liniji Kraljev trg, Uprava grada, Narodno pozorište, „Albanija“, Jugobanka poslednja dva dana mnogo njih pomoglo dejstvo sovjetske artiljerije i avijacije i omogućilo neposredne prilaze tim utvrđenjima i likvidaciju istih paljenjem pojedinih objekata benzinskim flašama.
„U borbama od početka napada na Beograd pa do potpunog njegovog zauzeća neprijatelj je pretrpio gubitke na sektoru naše brigade: 1200 mrtvih vojnika, podoficira i oficira (od kojih 36 oficira), ranjeno je 1030, od kojih 40 oficira, zarobljeno 560, od kojih 3 oficira”. U istom periodu naši gubitci su iznosili 50 mrtvih, 137 ranjenih i 9 nestalih boraca, podoficira i oficira. Zaplijenjeno je 1498 pušaka, 118 puškomitraljeza, 19 šaraca, 29 teških mitraljeza, 28 bacača, 80 mašinki, 180 pištolja, 176.660 metaka, 44 motorna vozila (tenkova i kamiona), 10 topova, 1200 pari odijela, 1100 pari cipela, 7 magacina sa hranom, 4 magacina sa odijelom, 1 magacin sa municijom i oružjem, 3 miliona dinara, 500 časovnika, 200 nalivpera, 2000 ručnih bombi, 800 bacačkih granata, 5000 topovskih granata“.
„U ovom periodu gubitaka u oružju i ratnom materijalu nijesmo imali.“
U izveštaju stoji i zaključak u kojem se nadvodi da je borba u Beogradu pravilno shvaćena u jedinicama od strane boraca, a naročito rukovodilaca, te da je iz toga proizašao „masovni heroizam kod naših jedinica kao i kod pojedinaca, upornost i snalažljivost“.
(B92)
