Iza kamufliranog zalaganja za dijalog i prava na slobodno izjašnjavanje i vojvođanski identitet krije se stara separatistička težnja da se, kreiranjem još jedne nacije, pored već formiranih Bošnjaka u BiH i Crnogoraca u Crnoj Gori, dodatno razbije korpus srpskog nacionalnog bića
Već više od dva veka, od odlaska Turaka sa Balkana, velike sile, prvo Evrope a danas kolektivnog Zapada, pokušavaju da reše svoje „Istočno pitanje“, odnosno, da ostvare potpunu dominaciju nad Balkanskim poluostrvom. To što moćni geostratezi nisu uspeli ratovima i mačem, ne znači i da su i odustali od cilja.
Ne, samo menjaju teren i taktiku, i famoznom „mekom silom“ nastavljaju da težnje i namere zaokruže i daju im konačni pečat, štedro se služeći latinskom sintagmom Divide et impera (zavadi pa vladaj), potvrđujući ono što je Jovan Cvijić napisao još pre više od jednog veka da „etnografska karta nijedne oblasti u Evropi ne zastareva tako brzo kao etnografska karta Balkanskog poluostrva“.
PETOKOLONAŠI I KOMPRADORI
Bilo bi to i te kako teško da im u tome ne pomažu petokolonaši i domaći kompradori, kao ovdašnji agenti za račun inostranih gazda i nalogodavaca. U tom narativu treba gledati i najnoviju inicijativu političkog saveza stranaka iz Vojvodine, okupljenih u Vojvođanskom frontu, koju su nedavno predstavili ministarki za ljudska i manjinska prava Gordani Čomić kako bi se svim građanima omogućilo „pravo na slobodno izjašnjavanje i vojvođanski identitet“.
Taj savez čine Liga socijaldemokrata Vojvodine (LSV) i Vojvođanska partija, stranke koje se od osnivanja zalažu da se ova pokrajina Srbije proglasi republikom ili da joj se bar vrati status autonomije iz vremena socijalističke Jugoslavije, a Nenad Čanak, predsednik LSV, i njegov koalicioni partner Aleksandar Odžić, čelnik Vojvođanske partije, od ministarke u stvari traže podršku da se na popisu stanovništva Srbije omogući da se kao posebna nacionalnost klasifikuje „Vojvođanin“.
Inicijativa dolazi pred predstojeći popis koji se, ako pandemijske mere dozvole, očekuje 2022. godine. Gordana Čomić je 24. avgusta izjavila da je njeno ministarstvo otvoreno za dijalog na tu temu, kao i o svim drugim koje se tiču popisa i obaveza koje Srbija ima prema Savetu Evrope.
POLITIČKI KONSTRUKT
S druge strane, u Pokrajinskoj vladi Vojvodine, koju predvodi Srpska napredna stranka predsednika Srbije Aleksandra Vučića, kažu da su neprijatno iznenađeni, pre svega načinom na koji je ovo pitanje nepotrebno i potpuno neutemeljeno uvedeno u dnevnu politiku, i da Pokrajinska vlada smatra da se ministarka Gordana Čomić i drugi učesnici u takozvanom društvenom dijalogu prvo moraju upoznati sa istorijskim činjenicama, viševekovnim procesom izgradnje nacionalnog identiteta i posebno činjenicom da politički predstavnici Srba koji žive u Vojvodini dijalog o takvim nepobitnim činjenicama smatraju nepotrebnim, štetnim i uvredljivim jer, kako stoji u saopštenju, vojvođanska nacija ne postoji već predstavlja „politički konstrukt smišljen sa ciljem da se nastavi drobljenje srpskog nacionalnog tkiva“.
Stoga u Pokrajinskoj vladi očekuju i reakciju Vlade Republike Srbije o toku i načinu sprovođenja ovakvih, u najmanju ruku, neutemeljenih namera i stavova.
Slično misle i neki visoki funkcioneri u Beogradu, poput predsednika Narodne skupštine Ivice Dačića i ministra policije Aleksandra Vulina (zatražio je hitnu ostavku ministarke Čomić), ali premijerka Ana Brnabić i republička Vlada još uvek ćute i ne daju zvanični komentar na namere svoje ministarke.
POPIS STANOVNIŠTVA
Iz Republičkog zavoda za statistiku poručuju da „Zavod nije nadležan da se bavi pitanjima utvrđivanja ili priznavanja nacionalnog identiteta“, a direktora zavoda Miladina Kovačevića, kako kaže, „ne zanima inicijativa vojvođanskih stranaka, Gordane Čomić, Saveta Evrope i ostalih. RZS se u svom radu vodi Međunarodnim preporukama UN za popis stanovništva i preporukama EUROSTAT-a“. To znači da građani koji se prilikom popisa budu izjašnjavali kao Vojvođani prilikom obrade podataka biće podvođeni pod kategoriju „regionalna pripadnost“, iz prostog razloga što Vojvođani kao nacija – ne postoje.
Prema poslednjem popisu iz 2011. godine, u Srbiji su registrovana 7.186.862 stanovnika. Najbrojniju etničku zajednicu čine oni koji se izjašnjavaju kao Srbi – 5,9 miliona. Najbrojnija je mađarska nacionalna manjina – više od 253.000 ljudi. Sledi romska zajednica sa više od 147.000 ljudi i bošnjačka zajednica koja, prema poslednjem popisu, broji preko 145.000 pripadnika. Prema tom popisu, 30,7 hiljada ili 0,4 odsto se izjasnio u smislu regionalne pripadnosti (na primer, Vojvođanin, Šumadinac, Valjevac, Beograđanin i slično). Najviše u regionu Vojvodine, 28.567 njih, dok se u beogradskom regionu tako izjasnilo 1.289. njih.
AUTONOMAŠENJE
Sve što se dalje dešavalo, svodilo se na medijsku polemiku već pomenutih lica, što se na neki način pretvorilo i u svojevrsan dijalog. Pa tako u LSV, kojoj pripadaju Nenad Čanak i Bojan Kostreš, a koji spadaju u grupu „autonomaša“ zbog zahteva za većim stepenom autonomije za Vojvodinu, smatraju da je Vojvodina istorijsko-kulturno-civilizacijski zaokružen prostor koji više od jednog i po veka funkcioniše kao autonomni entitet, dok njihov saborac Aleksandar Marton dodaje i da nije reč samo o posebnosti Vojvodine, navodeći da se na popisu u Hrvatskoj oko 15 odsto stanovništva Istarske županije izjasnilo kao Istrijani, da se oko šest odsto stanovnika Češke izjasnilo kao Moravci…
Za dodatni vetar u leđa vojvođanskim separatistima trebalo je da posluži katalonski primer. Međutim, odlučna reakcija španske vlade i EU da se suprotstave katalonskom separatizmu na neki način je ohladila i usijane separatističke glave u Vojvodini.
Biće da su u pravu teoretičari koji tvrde da su autonomije „klice“ federalizma, a da su svi zakoni vezani za nju samo putevi ka konačnom cilju.
Što, uostalom, ni sam Čanak ne krije, govoreći da se Srbija ne graniči sa Hrvatskom, već Vojvodina, dok predsednik, čak i za vojvođanske okvire marginalne Vojvođanske partije (čiji je slogan „Vojvodina nije Srbija“) Aleksandar Odžić, inače nekadašnje krilo LSV koje se 2005. otcepilo i kasnije formiralo stranku, i dalje poziva da se Vojvodini dodeli status republike u okviru „federalizovane Srbije“ i na „formiranje fronta za odbranu severne republike“.
Sada na površinu isplivavaju i podaci da se Čanak još 1991. godine obraćao lordu Karingtonu i Konferenciji o Jugoslaviji sa objašnjenjem da, između ostalog, istorijski uslovi iz 1918, kada je Vojvodina pridružena Srbiji i Jugoslaviji više ne važe, i da u budućnosti Vojvodina treba da bude konfederalna jedinica Srbije i, ako to Srbija ne prihvati, nezavisna država.
NEMAČKI SLUČAJ
Iznoseći ovaj detalj iz Čankovog delovanja na početku rasturanja Jugoslavije, „Večernje novosti“ podsećaju na reči našeg eminentnog istoričara, pokojnog akademika Milorada Ekmečića, da je od velikog značaja bila krilatica stvorena od nemačkih istoričara 1984. godine da je nacija mrtva i da „živi regija“. Ta teza, po rečima Ekmečića, postala je zastava nove nauke o nacijama kao veštačkoj tvorevini u istoriji, ali da to nije smetalo da se u slučaju Nemačke promoviše ujedinjenje, a na drugoj strani rastakanje starih istorijskih nacija. Nesumnjivo je da je Ekmečić mislio na srpsku naciju.
Tako, u Nemačkoj danas, na sajtu Federalnog zavoda za statistiku, u kategoriji „nacionalnost“ stoje samo dve rubrike – Nemci i stranci. Treba napomenuti da je Nemačka izrazito decentralizovana zemlja, gde je savezna država veliki deo svojih kompetencija prepustila pokrajinama, od kojih neke, poput Bavarske, insistiraju na svojoj autonomiji. Ali, ni Bavarci, a ni Saksonci, kao ni Istočni Nemci nisu prepoznati kao posebna etnička grupa.
STVARANJE NACIJE
A evo kako je to bilo na primeru nastanka bošnjačke nacije. Kao posebna etnička grupa oni počinju da se izdvajaju posle austrougarske okupacije Bosne i Hercegovine 1878. godine (zaslugom Benjamina Kalaja, austrijskog namesnika u BiH), a potom u nekoliko navrata menjaju svoju nacionalnu svest i nacionalno ime.
Naziv „Bošnjaci“ upotrebljavaju od 1993. godine, kada je na Prvom bošnjačkom saboru u Sarajevu doneta odluka o preimenovanju dotadašnjih jugoslovenskih Muslimana u Bošnjake.
Nesumnjivo, današnji Bošnjaci potiču od islamizovanih Slovena, uglavnom Srba iz srednjovekovne Bosne i srednjovekovne Srbije. Kao posebna etnička podgrupa izdvajaju se tokom osmanske uprave nad ovim zemljama i za to vreme više puta menjaju svoju nacionalnu svest. Akademik Ekmečić zaključuje da su bosanski Muslimani između 1868. i 1993. godine menjali svoj identitet čak devet puta.
I u Crnoj Gori je tokom Austro-Ugarske okupacije (1916-1918) i sledom stvaranja marionetske fašističke Nezavisne države Crne Gore (1941-1945), svaki pokušaj da se ukine srpski etnički identitet Crnogoraca doživljavao poraz. U jeku samog kraja Drugog svetskog rata istaknuti funkcioner Komunističke partije Jugoslavije, Milovan Đilas, u intervjuu za dnevni list „Borba“ od 1. maja 1945. godine, izlazi sa gledištem po kome u Crnoj Gori žive Crnogorci srpskih etničkih korena. On insistira na zasebnosti Crnogoraca u odnosu na druge grane srpstva, ali ne negira izrastanje Crnogoraca iz srpskog etničkog stabla.
Gotovo pola veka identitet većinske zajednice u Crnoj Gori tretiran je tako što se podrazumevalo da su Srbi u Crnoj Gori nacionalni Crnogorci, a Crnogorci etnički Srbi. Sve do 1948. godine udeo srpskog naroda u ukupnom broju crnogorskog stanovništva iznosio je preko 90 odsto. Izvršeni popisi iz 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, u skladu su sa tim narativom. Stoga i ne čudi što je broj Srba ponekad bio na nivou statističke greške. Crnogorstvo je tretirano kao „kruna srpstva“, pa su se Srbi dobrovoljno izjašnjavali kao Crnogorci.
Komunisti, navodno, nisu želeli da zalaze u privatna osećanja, već su kroz poistovećivanje Crnogoraca i Srba dobijali izjašnjavanje na nacionalnoj identitetskoj osnovi, po principu: svi su Crnogorci Srbi, pa nema potrebe da se Srbi ograđuju od svoga „nacionalnog crnogorstva“. Slična je situacija bila i u posttitoističkom periodu, i nakon raspada velike Jugoslavije, sve dok jedan broj „nacionalno osvešćenih Crnogoraca“ nije počeo da negira svoje srpsko poreklo, i da se čak postavlja antisrpski, obrušavajući se na temeljne paradigme srpskog identiteta.
KREATIVNO TUMAČENJE
Ministarka Čomić je pak, braneći svoju nameru, bila poprilično netaktična i arogantna (na TV-u), drsko poručujući koaliciji NADA (koju čine POKS, DSS i 19 udruženja građana, a koji su zahtevali od premijerke Ane Brnabić da je smeni zbog zalaganja da se u popisu stanovništva Srbije uvrsti i nacionalna pripadnost Vojvođanin) da „ima pravo da laže“, ma šta to značilo, potvrđujući, izgleda, da ne odustaje od namere da se na listi nacija na popisu nađu i Vojvođani.
U stvari, ministarka Čomić i nema neku validnu argumentaciju i uglavnom se poziva na preporuke Saveta Evrope o izjašnjavanju višestrukim identitetom, iako se u preporuci to odnosi na izjašnjavanje u okviru postojećih nacionalnosti.
NJeni kritičari, ne bez ironije, reći će da je Čomićkino „kreativno“ tumačenje evropskih dokumenata sasvim u duhu njene prošlosti, s obzirom na to da je svojevremeno bila ponosita polaznica tzv. Kumrovačke škole Saveza komunista, i zato ih ne čudi što nastavlja politiku koja se na toj školi učila i koja je zacrtana još na Drezdenskom kongresu i na kraju dovela do odvajanja i nacija i teritorija koje su bile sastavni deo srpskog etničkog prostora.
Mnogi danas, ne bez revolta, podsećaju da su oni koji promovišu vojvođanski identitet isti ljudi koji podržavaju lažnu državu Kosovo, koji su podržali Mila Đukanovića i njegov pokušaj otimanja srpskih svetinja u Crnoj Gori, da to društvo čine i potpisnici „Apela 88“ i oni koji zločin u Srebrenici promovišu u genocid i podržavaju Inckov zakon, a za Srbe tvrde da su sami krivi za bombardovanje 1999. godine.
Iako vojvođanska nacija (još) ne postoji, cinični posmatrači našeg političkog života misle da će je glupost nacije koja postoji vrlo uspešno napraviti, misleći, valjda, na toliku tolerantnost prema pomenutim kompradorima koji deluju čak i iz vlade. I zaključuju da će posle kukati kako je to uradio Zapad, CIA, komunisti…
Slobodan Ikonić (pecat.co.rs)
