Sredinom decembra, kosovski parlament je usvojio tri zakona kojima je započet proces transformacije Kosovskih sigurnosnih snaga (KBS) u vojsku Kosova. Ovaj, poslednji u nizu vrlo samouverenih postupaka kosovskih vlasti, izazvao je vrlo različite reakcije – dok su NATO i EU iskazali zabrinutost, nesumnjivu podršku kosovskim vlastima pružile su Sjedinjene Države i Velika Britanija.
Reagovala je i Rusija koja je diplomatski upozorila na „konfliktni potencijal“ Kosova i kršenje međunarodnog prava, budući da formiranje oružanih snaga Kosova nije utemeljeno u Ustavu Kosova i krši (za Srbiju temeljni dokument) Rezoluciju 1244 Saveta bezbednosti UN-a iz davne 1999. godine kojom su Ujedinjene nacije uspostavile međunarodnu civilnu i vojnu prisutnost na Kosovu. Prema Rezoluciji, uloga međunarodnih snaga sigurnosti KFOR-a bila je da osigura mir tako da se istovremeno omogući povlačenje jugoslovenske (SRJ) vojske i paravojnih formacija s Kosova, ali i da se izvrši demilitarizacija pripadnika OVK-a i drugih naoružanih organizacija kosovskih Albanaca.
[adsenseyu1]
Kosovo je najmlađa evropska država, nastala na ostacima bivše Jugoslavije, koja danas ima manje-više vrlo otvorena pitanja sa svim susednim državama, izuzev sa Albanijom.
Sigurno, najotvorenije je ono sa Srbijom, a kriza u odnosima dva naroda traje još od 80.-tih godina 20. veka. Zapravo, kosovsko pitanje postalo je inicijalni okidač koji je pokrenuo raspad Jugoslavije i krvave ratove na prostoru Hrvatske i Bosne i Hercegovine.
U slučaju Kosova, Sjedinjene Američke Države od samog početka preuzimaju vodeću ulogu u rešavanju krize, pa uz taktiku mirovnog posredovanja uvode dodatne mere pritiska na Srbiju, uz jasno izrečenu pretnju vojnom intervencijom.
Nakon masakra u selu Račak, u januaru 1999.g., a za koji su optužene srpske snage, usledili su pregovori u Rambujeu (februar-mart 1999.) na kojima su, prema američkoj preporuci, učestvovali i predstavnici OVK na čelu s Hašimom Tačijem.
Prema predlogu Sporazuma iz Rambujea Kosovo je dobilo visok stupanj autonomije, jer je značajan deo državnih nadležnosti prenesen na upravljanje pokrajinskim institucijama.
Međutim, uprkos jakom američkom pritisku, srpska strana, iako spremna da prihvatiti političke uslove Sporazuma, odbila je da ga potpiše ne želeći da pristane na odredbe prema kojim se celokupna teritorija SRJ stavlja na raspolaganje NATO-u kako bi mogao pružiti logističku podršku svojoj misiji na Kosovu.
Tako su Sjedinjene Države, Sporazumom iz Rambujea, započele, dve decenije dug proces, definitivnog rastavljanja/ dezintegracije Srbije.
Naime, nakon vojne intervencije NATO-a u SR Jugoslaviji (Allied Force, 1999.), na Kosovu je uspostavljen međunarodni protektorat pod upravom Ujedinjenih nacija (UNMIK) i NATO-a (KFOR-a), uz aktivno učestvovanje i drugih međunarodnih aktera kao i brojnih nevladinih organizacija i diplomatskih misija.
Kosovo je 17. februara 2008. g. proglasilo nezavisnost od Srbije, a taj akt snažno je podelio međunarodnu zajednicu, za koju se otvorilo pitanje da li je to ,,jedinstven i neponovljiv slučaj ili je to presedan za daljnje secesionističke procese u regiji i šire.” Većina zapadnih zemalja podržala je nezavisnost Kosova, dok su Rusija i Kina oštro osudile ovakvu jednostranu odluku zapadnih saveznika kao primer kršenja međunarodnog prava.
Rusija je zatražila poštovanje Rezolucije 1244 prema kojoj se jamči teritorijalni integritet Srbije. Možda je indikativno da je Avganistan prvi priznao Kosovo, zatim su to učinile Sjedinjene Države, kao i većina članica EU-a, izuzev Španije, Kipra, Rumunije, Slovačke i Grčke koje su zauzele stav da će priznanje nezavisnosti Kosova zapravo ojačati separatističke tendencije od Nagornog Karabaha, Abhazije pa sve do Tajvana.
Nešto kasnije Grčka je zauzela neutralan stav, uz ponovljenu zabrinutost za mir na području jugoistočne Evrope. Priznanje Kosova postalo je time ne samo političko, već i značajno pitanje međunarodnog prava.
Sjedinjene Države su istakle značaj kosovske nezavisnosti koja je, prema njihovom tumačenju, nastala kao rezultat procesa raspada bivše Jugoslavije, i zauzele stav da se radi o jedinstvenom slučaju koji ne može biti upotrijebljen kao model u rešavanju sličnih situacija.
Gotovo deceniju posle, ruski predsednik Vladimir Putin je aneksiju Krima pravno temeljio na presudi Međunarodnog suda pravde u slučaju Kosovo. Tako je u posthladnoratovskom razvoju odnosa na jugoistoku Evrope, rešenje kosovske krize postalo jedno od najsloženijih pitanja s kojim se suočila međunarodna zajednica, posebno Sjedinjene Američke Države.
Nakon decenije turbulentnih odnosa u regiji, sam akt proglašenja kosovske vojske definitivno je potvrdilo kosovsku državnost, nepovratno poništio Briselski sporazum Srbije i Kosova iz 2013. godine kojim je trebalo da se uspostavi dijalog pod patronatom i uz jamstvo Evropske unije (ovim činom je bitno umanjen autoritet EU u regiji).
Kosovski premijer Ramuš Haradinaj, neposredno po prihvatanju odluke o formiranju vojske, odlučio je da Srbiji zada dodatni udarac! Naime, Haradinaj je predstavio (takođe, vrlo samouvereno) nacrt predloga „Sveobuhvatnog sporazuma između Republike Kosova i Republike Srbije“ prema kojem će se sva otvorena pitanja između dve države regulisati po načelima sukcesije ili pravilima Arbitražne, tzv. Badinterove komisije, koju je EU (tada EZ) uspostavila 1991.g., s ciljem rešavanja spornih pravnih pitanja koja su se javila u procesu raspada SFRJ.
[adsenseyu4]
Setimo se, petočlano telo ustavnih sudija na čelu kog je bio predsednik Ustavnog suda Francuske, Robert Badinter, trebalo je da da odgovore na nastojanja republika da ostvare svoj međunarodnopravni subjektivitet.
U decembru 1991. g. Evropska zajednica je usvojila Deklaraciju o Jugoslaviji, u kojoj se sve jugoslovenske republike, koje žele međunarodno priznanje, pozivaju da ga zatraže i da se obavežu na poštovanje obaveza sadržanih u smernicama. Navedeni dokumenti imali su značajan uticaj na međunarodno priznanje novih država na prostoru bivše Jugoslavije, i na tumačenje i primenu međunarodno-pravnih propisa vezanih za priznanje novih država.
Prema mišljenju Komisije, bivše republičke granice postaju državne (ne pokrajinske) i ne mogu se menjati silom, već isključivo dogovorom. Komisija je odbila da prihvati tvrdnju Srbije da suverenitet pripada narodima, zauzevši stav da on ostaje republikama, a manjinskom stanovništvu (i pokrajinama) treba biti pružena zaštita u skladu sa evropskim standardima. Mišljenja komisije, kako vidimo, ne odnose se na status pokrajina, međutim, Haradinaj najnovijim predlogom traži da se davno uspostavljena pravila prošire i na Kosovo.
Prema Sputniku, pred Srbiju su postavljeni već uobičajeni zahtevi – priznanje Kosova kao nezavisne države, što bi omogućilo njeno članstvo u međunarodnim organizacijama, ali i nove (za Srbiju neprihvatljive) – isplate ratne odštete proistekle iz sukoba na KiM, kao i materijalno obeštećenje žrtava rata, kao i potpuna integracija severa Kosova (teritorija na kojoj žive kosovski Srbi ostao bi bez ikakvih ingerencija Srbije).
Prema Haradinajevom zahtevu, Srbija bi trebalo da isplati odštete za penzije, dinarsku i deviznu štednju u vreme SFRJ, odštetu za socijalna davanja, dečje dodatke, kao i prenos električne energije. Jemstvo za sprovođenje ovog sporazuma treba da daju Sjedinjene Države, Velika Britanija, Nemačka, Francuska, Italija i Evropska unija.
Zaokupljene geopolitičkom reorganizacijom Bliskog istoka, Sjedinjene Države su, nakon 2000. g, na Balkanu bile prisutne posredno, kroz delovanje savezničkih aktera koji sprovode politiku proširenja sigurnosnog (NATO), kao i ekonomskog poretka (EU, MMF), a uz pomoć kojih se regija politički konstituiše kao zapadna vrednost.
Naime, sve države Zapadnog Balkana odavno su predmet interesa i planova Sjedinjenih Država. Nakon što su se Rumunija i Bugarska, 2007. g. pridružile NATO-u, administracija Džordža Buša, mlađeg, usmerila je svoju pažnju na ,,nedovršeni posao” na Zapadnom Balkanu. Izdvajanje Crne Gore (2006.) iz državne zajednice sa Srbijom, zatim proglašenje samostalnosti Kosova (2008.), definitivno su uticali na promenu geopolitičkih odnosa u regiji.
Naime, teritorijalnim ,,sužavanjem” Srbije, Sjedinjene Države su znatno oslabile njen uticaj na susedne zemlje, time delovale na uspostavljanje regionalne ravnoteže. Dalje, trećim krugom proširenja tj. članstvom Hrvatske i Albanije u NATO-u (2009), SAD su sigurnosno ,,zaokružile” prostor Zapadnog Balkana, geopolitički izuzetno važan za kontrolu Jadranskog bazena, istočnog Sredozemlja i Crnomorske regije.
Kako Evropska unija očito nije bila sposobna osigurati američke i evropske geostrateške interese, Vašington je pokrenuo agendu velikog povratka na Balkan. Ona će imati velike posledice i za regiju i za Evropsku uniju. Dok se Brisel oslanja(o) na meku moć (soft power), Vašington, potpomognut Velikom Britanijom, primenjuje mnogo grublji način realizacije svojih ciljeva, što bi na jugoistoku Evrope moglo izazvati niz uzročno povezanih sukoba, možda čak i oružanih. Iz svega postoji mogućnost stvaranja kontrolisanog haosa koji će na kraju američka politika rešiti u skladu sa svojim osnovnim interesima.
Spor Beograda i Prištine dug je preko tri decenije i jedan je od glavnih izazova za stabilnost Balkana. „Recept“ za okončanje ovog spora i stabilizaciju prilika sadržan je u integraciji svih zemalja regije u Evropsku uniju. SAD su se dugo oslanjale na EU, međutim, nakon neuspeha (propasti) njenih spoljnopolitičkih poteza u Siriji, Ukrajini, ali i na Balkanu, postavlja se pitanje da li Evropska unija još uvek postoji kao globalni, ali i regionalni faktor?
Sjedinjene Države su svesne da slabljenje uticaja EU-a na zemlje Zapadnog Balkana može biti iskorišćeno od strane Rusije i Kine za jačanje njihovog geopolitičkog i geoekonomskog uticaja u regiji.
Međutim, kako je EU prepuna vlastitih problema, proces integracije regije je nepovratno završen, stoga je vrlo otvoreno pitanje, šta će biti sa otvorenim kriznim žarištima na Balkanu? Već pre nekoliko godina, Džon Keri, tadašnji američki državni službenik u administraciji predsednika Obame, nagovestio je da će se Srbija vrlo brzo naći na „liniji vatre“ između Vašingtona i Moskve.
U skladu sa ovom budućom najavom, Srbija je danas pod snažnim diplomatskim pritiscima velikih sila, ali i njihovih „proxy“ partnera, s ciljem slamanja njene spoljnopolitičke pozicije koja se temelji na zanimljivom, ali teško održivom izboru srpskog predsednika Aleksandra Vučića.
Naime, Srbija sve teže balansira između Zapada i Rusije. Iako je od 2012. g. u statusu kandidata za članstvo u Evropskoj uniji, Srbija insistira na vojnoj neutralnosti, čemu nikako ne ide u prilog njeno sigurnosno okruženje.
Naime, Srbija je okružena članicama NATO-a – Hrvatska, Mađarska, Crna Gora, Bugarska i Rumunija, a snage NATO-a snažno su prisutne i na Kosovu (KFOR, Bondsteel) i Makedoniji, što se svakako reflektuje na njen geopolitički položaj. Dalje, Srbija je i članica Partnerstva za mir (PFP) i sprovodi reformu vojnog i sigurnosnog sistema prema zahtevima i standardima NATO-a, međutim, istovremeno gradi i čvrste veze s Evroazijskom ekonomskom unijom, kao i sa Turskom, a ono što posebno smeta Sjedinjenim Državama je činjenica da je Srbija odbila da primeni režim obavezujućih sankcija prema Rusiji.
Srbija je, danas, jako podeljena u svom nacionalnom biću! Naime, dok većina građana želi da bude deo Evropske unije, Srbi ipak teško zaboravljaju neke konkretne poteze Zapada prema njima – bombardovanje NATO-a 1999., kao i isključivu podršku samostalnosti Crne Gore i Kosova, čija je posledica teritorijalno dekomponovanje ili ,,sužavanje“ Srbije.
Srbija je, takođe, izložena daljnjim predlozima (ili zahtevima) koji vode „odsecanju“ nacionalnih teritorija – Međveđa, Bujanovac već su deo dogovora o „trampi“.
Međutim, Srbija vrlo teško kontroliše prilike na Sandžaku, dok se sve češće otvaraju rasprave i o statusu Vojvodine. Bez obzira što su Crna Gora i Makedonija već u okviru Zapada i što se radi o jednoj od najsiromašnijih evropskih država, za Sjedinjene Države nova geopolitička arhitektura regije nije dovršena bez ovladavanja nad suverenitetom Srbije.
Stoga je očekivano da će ideološki i vojni pritisak na Srbiju, kao i na države regije koje još uvek nisu članice NATO-a jačati. Naime, proces sigurnosne integracije (ulazak u NATO), i u uslovima snažnog zastoja procesa proširenja EU na regiju, biće ubrzan.
SAD i ključni evropski saveznici svesni su da je došao trenutak konačnog geopolitičkog oblikovanja regije u skladu sa zapadnim geoekonomskim i geopolitičkim interesima, koji uključuju i potiskivanje ruskih regionalnih opcija.
Ipak, preslaganje granica na jugoistoku Evrope nikako ne može biti miran proces, ako se otvori, zasigurno će izazvati nove krvave ratne sukobe na prostoru regije.
(geopolitika.news)
