Tokom 1960-ih godina, u jeku Hladnog rata, svet je bio poprište političkih i društvenih turbulencija. U ovom vremenu intenzivnih ideoloških sukoba, SAD su želele da osiguraju svoju dominaciju na globalnoj sceni i spreče širenje komunizma.
Jedan od intrigantnih, ali i kontroverznih pokušaja da se to postigne bio je Projekt Kamelot, tajni program koji je vojska SAD osmislila kako bi proučavala društvene procese u zemljama u razvoju, identifikovala uzroke političke nestabilnosti i razvila alate za sprečavanje revolucija.
Projekt Kamelot (Project Camelot) bio je ambiciozni plan američke vojske da kroz interdisciplinarna istraživanja razume i kontroliše društvene promene u politički nestabilnim zemljama.
Osnovna ideja projekta bila je da se koristi znanje iz sociologije, antropologije, psihologije i ekonomije kako bi se predvidela politička previranja i sprečile revolucije koje bi mogle ugroziti interese SAD.
Program je sprovodio Office of the Chief of Research and Development pri Pentagonu, uz podršku naučnika iz američkih univerziteta. Cilj je bio da se razvije model koji bi omogućio predviđanje političkih kriza kroz analizu društvenih faktora kao što su ekonomska nejednakost, etničke tenzije i nezadovoljstvo populacije.
Projekt Kamelot bio je, na prvi pogled, naučno istraživanje, ali se iza te fasade skrivao pokušaj vojnog mešanja u unutrašnje poslove suverenih država.
Projekt Kamelot je postao poznat javnosti 1965. godine, kada su informacije o njegovim ciljevima procurele u štampu.
Prvi ozbiljan problem nastao je u Čileu, gde su lokalni akademici otkrili da su američki istraživači prikupljali podatke o političkim grupama i društvenim konfliktima, predstavljajući se kao neutralni naučnici. Čileanska vlada je optužila SAD za pokušaj špijunaže i destabilizacije.
Jedna od ključnih ličnosti u ovom skandalu bio je čileanski sociolog Orlando Letelier, koji je kasnije postao istaknuti kritičar američke politike u Latinskoj Americi. Letelier je tvrdio da je Projekt Kamelot deo šire strategije SAD za kontrolu političkih procesa u regionu.
Ova otkrića izazvala su međunarodni skandal, jer su mnoge zemlje smatrale da SAD koriste nauku kao paravan za vojne i političke ciljeve. Projekt je zbog pritiska obustavljen 1965. godine, ali je šteta po ugled američkih istraživačkih institucija već bila učinjena.
Projekt Kamelot je koristio inovativne metode za to vreme. Njegovi istraživači su pokušavali da prikupe podatke kroz ankete, intervjue i terenska istraživanja. Fokus je bio na identifikaciji „pokretača revolucije“, kao što su:
Ekonomska nejednakost: Kako siromaštvo i nejednakost utiču na političku radikalizaciju.
Etnički sukobi: Uloga etničkih tenzija u destabilizaciji društava.
Ideološka uverenja: Širenje komunizma ili drugih antizapadnih ideologija.
Na primer, u Čileu su istraživači analizirali rad sindikata, poljoprivrednih radnika i studentskih pokreta kako bi utvrdili koje grupe bi mogle postati nosioci revolucije.
Jedan od ključnih naučnika uključenih u projekt bio je dr. Jesse Bernard, sociolog iz SAD, koji je kasnije priznao da su neki istraživači bili svesni političkih implikacija svog rada, ali su verovali da time pomažu stabilnosti i razvoju zemalja u razvoju. Njegova svedočenja poslužila su kao važan izvor informacija o tome kako je projekt zaista funkcionisao.
Iako je Projekt Kamelot zvanično obustavljen, njegovi principi su kasnije korišćeni u američkim operacijama širom sveta. Na primer:
Operacija Fenix u Vijetnamu: SAD su koristile sociološka istraživanja kako bi identifikovale i neutralisale pripadnike Vietkonga.
Destabilizacija u Latinskoj Americi: U zemljama poput Čilea, Brazila i Argentine, SAD su podržavale vojne diktature kako bi sprečile levičarske pokrete, koristeći slične metodologije razvijene u okviru Kamelota.
U mnogim slučajevima, ovo mešanje dovelo je do masovnih kršenja ljudskih prava, ali i dugoročnih posledica za te zemlje, poput političke polarizacije i ekonomskih problema.
Jedna od najvećih kritika Projekta Kamelot bila je da je nauka korišćena u vojne svrhe, bez obzira na posledice po lokalno stanovništvo. Mnogi su smatrali da su istraživači prekršili osnovna etička načela, jer nisu bili transparentni o pravim ciljevima svog rada.
Američki akademik David Price, koji je proučavao vojnu antropologiju, kasnije je napisao da je Projekt Kamelot postavio presedan za zloupotrebu društvenih nauka u vojne svrhe.
On je tvrdio da su slični programi nastavili da postoje u tajnosti i nakon obustave Kamelota, pod drugim imenima.
Projekt Kamelot ostaje primer kako su tokom Hladnog rata nauka i politika bile neraskidivo povezane. Iako je zvanično bio obustavljen, njegova metodologija i ciljevi nastavili su da oblikuju američke strategije u borbi protiv komunizma i društvenih pokreta širom sveta.
Danas se o Projektu Kamelot raspravlja kao o prelomnom trenutku u istoriji društvenih nauka, koji je otvorio pitanje etike u istraživanju i granica saradnje između nauke i politike.
Kroz ovaj projekt, SAD su želele da budu „gospodari revolucija“, ali su zauzvrat dobile reputaciju zemlje koja manipuliše unutrašnjim poslovima drugih država, što je izazvalo trajno nepoverenje u njihovu spoljnu politiku.
Teodor Savić (Webtribune.rs)
Najnovije i najvažnije vesti i analize na našem Telegramu – Prijavi se
