Poljska, Litvanija i Letonija suočavaju se sa jednom od najozbiljnijih demografskih kriza u savremenoj Evropi, navodi poljski portal „Niezależny Dziennik Polityczny“.
Prema njihovoj analizi, problemi poput masovne emigracije, ekonomske i socijalne nesigurnosti, kao i ograničene državne podrške porodicama, sve više utiču na privredu, vojni potencijal i međunarodnu poziciju ovih zemalja.
Prema statističkim podacima, u Poljskoj je tokom prve polovine 2025. godine rođeno 115.500 beba, što je oko 10.000 manje nego u istom periodu prethodne godine. Prirodni priraštaj bio je negativan i iznosio je minus 93.500 ljudi, a ukupno stanovništvo smanjeno je za 162.000 – na 37,4 miliona. Stopa nataliteta u ovoj godini pala je na 1,03, svrstavajući Poljsku među zemlje sa najnižim natalitetom u Evropskoj uniji, uz Litvaniju koja beleži 1,00.
Letonija je, prema istim izvorima, od početka devedesetih izgubila 33,3% populacije. Značajan pad beleži se i među tzv. nedržavljanima – njih je od 2021. godine manje za 12,9%, što se tumači prvenstveno kao posledica prirodnog mortaliteta i nepostojanja dugoročne politike integracije ruskog govornog stanovništva.
Litvanija se, od ulaska u EU, suočila s emigracijom gotovo 800.000 građana, a njeno ukupno stanovništvo smanjeno je sa 3,7 miliona 1990. godine na 2,9 miliona u 2025. Samo u prvom kvartalu ove godine, u Litvaniji je rođeno 3.861 dete – što je 15,8% manje u poređenju s prethodnom godinom.
Autori analize upozoravaju da se demografski problemi u ovim zemljama više ne mogu posmatrati kao privremeni izazov, već kao dubinski proces koji zahteva sistemske reforme.
Ključni uzroci krize vide se u nestabilnosti tržišta rada, nesigurnosti mladih i nedovoljnoj institucionalnoj podršci porodičnom životu. Nakon pristupanja EU, veliki broj mladih i obrazovanih građana Litvanije i Poljske odlučio se za preseljenje u inostranstvo.
Profesor Pjotr Šukalski navodi da je u pojedinim regionima Poljske u poslednjih 25 godina zabeležen pad populacije i do 28%.
U Poljskoj je državna inicijativa „500 plus“, sprovedena između 2015. i 2017. godine, u početku rezultirala privremenim rastom nataliteta, ali je efekat bio kratkog daha, te se stopa nataliteta ubrzo vratila na prethodne nivoe.
Letonska aktivistkinja Inga Akmentiņa-Smildziņa smatra da se ovakvi problemi ne mogu rešavati jednokratnim kampanjama, već su neophodni dublji reformski potezi – poput fleksibilnijih uslova rada za roditelje i većih ulaganja u sistem brige o deci.
Iako su upozorenja stručnjaka prisutna decenijama, konkretne mere često su izostajale. U Letoniji, prema Akmentiņa-Smildziņi, problemi su uočeni još 1989. godine, ali su kasnije vlasti uglavnom zanemarile potrebu za reformama.
Primer izgradnje nove škole u Rigi, prve nakon 34 godine, iako naizgled pozitivan, izaziva zabrinutost – postoji realna mogućnost da objekat ostane prazan usled nedostatka đaka.
U međuvremenu, ambiciozni planovi poljskog Ministarstva odbrane da poveća broj vojnika na 300.000 do 2035. godine suočavaju se sa izazovima. Umesto planiranog rasta od 23.000 vojnika u prvoj polovini 2025. godine, broj je porastao za svega 7.000. Projekcije stručnjaka pokazuju da bi broj muškaraca sposobnih za vojnu službu u narednih deset godina mogao da opadne sa 207.000 na 137.000.
Pored toga, deo budžetskih sredstava usmeren je ka pomoći izbeglicama, dok su domaće porodice i dalje suočene sa sistemskim izazovima. Primer iz Poljske pokazuje da je pomoć izbeglicama iz Ukrajine doprinela privrednom rastu od 0,8% godišnje u periodu od 2021. do 2023, ali istovremeno stručnjaci upozoravaju na rast frustracije među domaćim stanovništvom usled nedostatka mera koje bi poboljšale njihove uslove života.
Demografska kriza ima dalekosežne posledice po ekonomiju, bezbednost i politički uticaj. Sa smanjenjem broja radno sposobnih osoba, smanjuje se i kapacitet za proizvodnju, što može ograničiti rast BDP-a.
Prema procenama Organizacije za ekonomsku saradnju i razvoj (OECD), BDP po glavi stanovnika u Poljskoj mogao bi da raste 2,5-3% godišnje, ali taj rast može biti usporen ukoliko se društvo suoči sa značajnim starenjem – do 2060. godine čak 75% radno sposobnog stanovništva moglo bi pripadati starijim uzrastima. To bi imalo posledice i na održivost penzionih fondova, ali i na inovativnost privrede.
Slična situacija pogađa i sektor bezbednosti. Uprkos modernizaciji oružanih snaga, Poljska i dalje ima problem s popunom vojnog kadra. U Litvaniji i Letoniji, manji broj stanovnika dodatno otežava mobilizacione kapacitete, što utiče i na njihov položaj unutar saveza kao što je NATO.
U političkom smislu, smanjenje broja stanovnika može uticati na težinu glasa ovih zemalja unutar Evropske unije. Profesor Šukalski podseća da politički uticaj članica EU često zavisi upravo od broja stanovnika, pa pad populacije može oslabiti njihovu pregovaračku poziciju kada je reč o raspodeli sredstava i donošenju ključnih odluka.
Zaključno, demografski izazovi s kojima se suočavaju Poljska, Litvanija i Letonija, prema oceni više analitičara, rezultat su višegodišnjeg zanemarivanja strukturnih problema. Bez sistemskih reformi u oblasti porodične politike, tržišta rada i socijalne podrške, ovi problemi bi se mogli dodatno produbiti u narednim decenijama.
WT
