Mnogi ga hvale, jer je bio monarh koji nije napustio svoju vojsku, već sa njom, u najtežim mukama prošao golgotu prelaska preko Albanije 1915. pa potom, na čelu savezničke armije probio Solunski front. Sa svega 45 kilograma, kralj Aleksandar I Karađorđević, umarširao je u oslobođeni Beograd 1. novembra 1918. godine.
Najveći deo srpske javnosti ne zna da je kralj Aleksandar Karađorđević jedini srpski vladar koji nema svoju ulicu u Beogradu, iako je Srbin koji je vladao najvećom teritorijom (Kraljevina Jugoslavija je bila veća od Dušanovog carstva). Prošle godine (ne)pravda je delimično ispravljena – deo leve obale Save od Brankovog mosta do Ušća i desna obala Dunava od Ušća do hotela „Jugoslavija“, nosi naziv po Aleksandru.
[adsenseyu1]
Njegova uloga za vreme i posle Velikog rata (1914-1918) i danas je pod lupom istoričara. „Urbane strane“ neutralno navode sve pluseve i minuse vladavine kralja Aleksandra, s namerom da istorija konačno da svoj sud o prvom vladaru Jugoslavije.
Jedni ga hvale, jer je bio monarh koji nije napustio svoju vojsku, već sa njom, u najtežim mukama prošao golgotu prelaska preko Albanije 1915. pa potom, na čelu savezničke armije probio Solunski front.
Stvorio je veliku državu malih, južnoslovneskih naroda, sa željom da ti narodi budu ravnopravni. Namera mu je bila da ujedinjeni Sloveni budu pandan velikim evropskim narodima. Mislio je da Srbi, Hrvati i Slovenci mogu da budu jedan narod, istog jezika, tri vere. Svojim sinovima je dao imena Petar (srpsko ime), Tomislav (hrvatsko) i Andrej (slovenačko), kao želju da on da primer ujedinjenja.
Želja mu je bila da se ti mali narodi integrišu u jugoslevnski korpus, da ne budu marionete velikih sila, već da sami odlučuju svoju sudbinu. Kao plus njegove vladavine može se navesti da je 1920. godine primio 40.000 najškolovanih Rusa, koji su bežali od boljševičke čizme. Oni su u Kraljevinu SHS uneli kapital, znanje i umetnost. Između dva svetska rata značajno su uticali na ubrzan razvoj društva.
S druge strane, oni koji ga kritikuju, spočitavaju mu upravo stvaranje Jugoslavije, što je dovelo do netrpeljivosti slovenskih naroda. Najveći broj Hrvata i Slovenca su to doživeli kao promenu imperije, a ne kao oslobođenje i ujedinjenje „istih“ naroda. Krvavi bratoubilački ratovi 1941-1945. godine i oružani sukobi iz „devedesetih“ su potvrda teze da nismo „isti“ narodi.
[adsenseyu1]
Za vreme kralja Aleksandra počela je industrijalizacija zemlje. Nisu kažnjeni ratni profiteri iz Velikog rata, a tadašnji bogataši su, za šaku brašna dnevno, eksploatisali običnog radnika. Ulice su bile pune prosjaka, ratnih invalida, koji su se tokom balkanskih ratova i Prvog svetskog rata borili za oslobođenje, da bi potom umirali od gladi i u bedi.
Porodica Aleksandra Karađorđevića se enormno obogatila baš u period između dva svetska rata. A za njega se govorilo da je mason. Konačni razdor sa Hrvatima je napravio „Šestojanuarskom diktaturom“ 1929. godine. Brata Đorđa je sklonio sa dvora, i smestio ga u bolnicu za duševno obolele.
U ovoj analizi „Urbanih strana“ jasno se vidi da kralj Aleksandar Karađorđević Ujedinitelj nije bio ni beo, ni crn. Pre osam godina, autor ovog teksta podneo je zahtev (vidi sliku) prestoničkoj Komisiji za imenovanje ulica i trgova da kralj Aleksandar, ipak dobije svoje mesto na prestoničkoj mapi. Predlog je dobio zeleno svetlo, ali je stavljen u rezervni fond.
Sredinom prošle godine, Aleksandar je dobio svoje mesto. Deo beogradske obale se zove po njemu. Monarhistima to nije dovoljno. Predlažu da velika obilaznica oko Beograda dobije po njemu ime.
To obrazlažu time da je njegov nadimak Ujedinitelj, a da ta saobraćajnica ujedinjuje Koridor 10 oko glavnog grada, kao glavna saobraćajna arterija. Oni koji ne podržavaju Aleksandra I Karađorđevića kažu da istorija sama da svoj pečat i da to urade neke naredne generacije. I da mu je par kilometara obale na Ušću sasvim dovoljno.
Vanbračna ćerka
Teoretičari zavere imaju puno mističnih, neproverenih priča o sinu kralja Petra. Aleksandar Ujedinitelj je krunisan za kralja SHS 16. avgusta 1921. godine. Kažu da mu je tada preko celih grudi napravljena tetovaža koja je predstavljala pruskog jednoglavog orla široko raširenih krila, s mačem u jednoj i šarom u drugoj kandži.
Orao je krunisan heraldičkom krunom, nalik na krunu Svetog rimskog carstva. U nekim dokumentima se navodi da je on bio prvi Srbin koji je leteo avionom sredinom aprila 1910. godine u Francuskoj. Beogradska čaršija je govorila da kralj Aleksandar ima vanbračnu ćerku Jelenu Juženidi (1920-1998) sa francuskom lekarkom Šarlot Kotijar. Međutim, ove priče nikada nisu zvanično potvrđene.
Atentat
Atentat u Marselju na kralja Aleksandra I Karađorđevića se odigrao 9. oktobra 1934. godine, prilikom njegove zvanične posete Francuskoj, ispred Palate Burze, u 16 časova i 20 minuta. Terorista Vlado Černozemski, pripadnik Unutrašnje makedonske revolucionarne organizacije, usmrtio je kralja Jugoslavije sa četiri metka, a jednim je lakše ranio francuskog ministra inostranih poslova Luja Bartua, koji je usled neadekvatne medicinske pomoći iskrvario i umro.
Napad su organizovale ekstremističke hrvatske organizacije i VMRO, zbog namere da otcepe Hrvatsku i Makedoniju od Kraljevine Jugoslavije. U napad su bile umešane i strane sile, u prvom redu Musolinijeva Italija, koja je imala teritorijalne pretenzije na jadransku obalu.
Milenko Kovačević (Urbanestrane.rs)
